Przez dwa dni debatowali w Książu naukowcy reprezentujący nauki humanistyczne, przyrodnicze, techniczne i ekonomiczne. Międzynarodową konferencję naukową „Pamiętajmy o ogrodach” zorganizowali Zamek Książ w Wałbrzychu i Fundacja Księżnej Daisy von Pless dzięki opiece merytorycznej Muzeum Narodowego we Wrocławiu i wsparciu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

O interdyscyplinarny charakter konferencji zadbała jej pomysłodawczyni dr Beata Lejman z Muzeum Narodowego we Wrocławiu, która od dwóch lat opiekuje się naukowo najważniejszym zamkiem na Śląsku. Celem konferencji było pokazanie przemian Książańskiego Parku Krajobrazowego i zamkowych ogrodów od średniowiecza po współczesność – natury kształtowanej ludzką ręką, wyposażonej w dzieła sztuki i urządzenia techniczne oraz nakreślenie perspektyw ich rewitalizacji – wyjaśnia dr Lejman. Do Książa jako prelegenci i uczestnicy przyjechali reprezentanci wyższych uczelni, instytucji kultury i tych, jakże ważnych we współczesnym świecie, związanych z ochroną środowiska naturalnego. Wszystko to w związku z planami modernizacji Książa i Lubiechowa, rekonstrukcji i rozbudowy obiektów turystycznych, edukacyjnych, rekreacyjnych i terapeutycznych oraz ze względu na konieczność konserwacji rzeźb, fontann i uruchomienia urządzeń technicznych w ogrodach, także z zastosowaniem odnawialnych źródeł energii.

Książański Park Krajobrazowy zaliczyć można do obszarów o najwyższym potencjale turystycznym na Dolnym Śląsku. Jego bogatą, wymagającą współpracy różnych podmiotów strukturę przedstawiła prof. Alina Drapella-Hermansdorfer, kierująca Zakładem Kształtowania Środowiska na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. – Niewątpliwie największą atrakcję stanowi tu zamek Książ ze swymi ogrodami i burzliwą historią, która otwiera szerokie pole dla krajobrazowej narracji oraz wykreowania tożsamości Parku na całej jego powierzchni (31,55 km. kw.), a także w otulinie (59,35 km kw.). Z punktu widzenia ochrony i udostępniania obszaru obie te części tworzą integralną, choć zróżnicowaną całość złożoną z trzech zespołów: Książańskiego (centralny), Lubiechowskiego (wschodni) oraz Dobromierskiego (północno-zachodni). Ten podział, znajdujący częściowo odzwierciedlenie w podziale administracyjnym, stanowi jeden z największych problemów w zakresie zarządzania oraz kreowania turystycznej marki Książańskiego Parku Krajobrazowego. Jednocześnie wydaje się, że klucz do sukcesu wszystkich stron tej gry przestrzennej tkwi właśnie w umiejętnym wykorzystaniu potencjału całego terenu, a zwłaszcza jego zróżnicowania. Propozycje rozwiązań w tym zakresie zostały przedstawione na tle analogicznych przykładów europejskich – wyjaśnia prof. Hermansdorfer, autorka opracowania planistycznego dla Książańskiego Parku Krajobrazowego.

Historię „serca” tego kompleksu, czyli książańskich ogrodów, zaprezentowali profesorowie Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej Marzanna Jagiełło-Kołaczyk i Wojciech Brzezowski od lat publikujący na ten temat rozprawy naukowe. Dr Dietmar Popp kierownik Działu Ikonografii z Instytutu Herdera w Marburgu skupił się na bogatych zasobach archiwalnych ilustrujących dawne widoki Książa, które są ważnym dokumentem służącym badaniom, a także rekonstrukcji. O dekoracji rzeźbiarskiej ogrodów mówiły Ewa Grochowska w kontekście treści i autorstwa, a o stanie zachowania – konserwator z Akademii Sztuk Pięknych i Politechniki Wrocławskiej dr Maria Gąsior podkreślając, że dzieła z kamienia w tym fontanny są szczególnie narażone na destrukcję w wyniku działania czynników atmosferycznych i wymagają natychmiastowego zabezpieczenia lub konserwacji. Dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu dr hab. Piotr Oszczanowski w sensacyjnym wystąpieniu obalił mit na temat słynnej „fontanny Donatella” z Tarasu Kasztanowcowego. Do największej rozbudowy w dziejach Książa i modernizacji ogrodów na pocz. XX w., a zwłaszcza wkładu w to dzieło legendarnej Daisy, odnosiły się wystąpienia psychologa, socjologa i lingwistki w jednej osobie Christine Rostworowskiej oraz znanej pisarki, historyka sztuki Barbary Borkowy, które zgłębiały te zagadnienia z perspektywy angielskiej. Dzięki ich pracy archiwalnej i wieloletnim badaniom biograficznym dowiedzieliśmy się szczegółów na temat przeniesienia brytyjskich wzorów do Książa oraz o słynnej Ma Fantaisie, która ma być odtworzona w postaci modelowego domu ekologicznego. Wspaniałe arboretum w Wojsławicach, prezentowane przez twórczynię jego urody i opiekuna Hannę Grzeszczak-Nowak oraz dyrektora wrocławskiego Ogrodu Botanicznego prof. Tomasza Nowaka, dało przedsmak możliwości estetyzowania parku dzięki odpowiednim kompozycjom nasadzeń. Dramat niszczejącego ogrodu i pałacu Hochbergów w Roztoce zaprezentowała dr Bronisława Jeske-Cybulska, historyk i regionalistka swoją działalnością budująca i ożywiająca ważne inicjatywy społeczne, zaś na architekturze pawilonów ogrodowych obu tych założeń skupił się przygotowujący doktorat na ten temat Michał Pieczka (Muzeum Narodowe we Wrocławiu). Barwne elementy sztuki Orientu obecne w majątku Fritza Hochberga w Iłowej oraz w Lubiechowie, współtwórcy parku japońskiego w stolicy Śląska, wniósł swoim kunsztownym wystąpieniem dr Grzegorz Grajewski, dyrektor wrocławskiego oddziału Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Danuta Eysymontt, od lat wspierająca Książ swoją wiedzą wraz z mężem prof. Rafałem Eysymonttem, zrobiła przegląd opracowań historyczno-konserwatorskich, wytycznych i projektów rewaloryzacji zespołu zamkowo parkowego od lat 50.XX wieku, począwszy od pionierskich i traktowanych jako lektura obowiązkowa opracowań Janiny i Krzysztofa Eysymonttów. Prezentacja teorii i problemów zabytkowych ogrodów, zilustrowanych także na przykładzie założeń berlińskich przez dr Gabriele Horn (Fundacja Preußische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg, menadżer UNESCO-WHS), służyła otwieraniu nowych perspektyw, aby pokazać godne uwagi rozwiązania w zakresie konserwacji, rewaloryzacji i modernizacji. Ze względu na niezwykle ważny dla ochrony środowiska aspekt energooszczędności do budowy Centrum Powitalnego przed Budynkiem Bramnym zaproponowana została forma szklanego, wtopionego w zieleń pawilonu wyposażonego w baterie fotowoltaiczne. Użycie tych najnowocześniejszych technologii uzasadnił

dr Przemysław Bukowski, pracownik Instytutu Mechanizacji Rolnictwa na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu i jego asystentka Iwona Stanisz. Para naukowców robiąc czasochłonny audyt energetyczny zamku, wskazała na konkretne rozwiązania, które mogą służyć ogromnym oszczędnościom energetycznym. Dr Justyna Jaworek (Instytut Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu) w referacie o rewaloryzacji zabytkowych założeń parkowo-ogrodowych na Śląsku, rzuciła światło na panoramiczne tło Książ wskazując na wyzwania, które przed nim stoją. Dzięki wystąpieniom dr Iwony Bińkowskiej (Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu) i dr Małgorzaty Wójtowicz (Archiwum Budowlane we Wrocławiu) przywołane zostały śląskie tradycje ogrodów użytkowych i ozdobnych oraz terapeutycznych. Dr Magdalena Mularczyk (Ogród Botaniczny we Wrocławiu) pokreśliła wagę edukacji w ogrodach pokazując cały wachlarz możliwości i rozwiązań stosowanych w rozmaitych krajach, od opisowych, poprzez różne formy aktywności dzieci i dorosłych, po użycie elektronicznych aplikacji podczas odwiedzania terenów zielonych. O Palmiarni w Lubiechowie w zamku oraz na miejscu podczas kończącej konferencję wycieczki mówił współorganizator konferencji, prowadzący jej sekretariat i konferansjer w jednej osobie, niezastąpiony Mateusz Mykytyszyn prezes Fundacji Księżnej Daisy von Pless, wspierający swymi rozlicznymi talentami służące zamkowi inicjatywy. Krzewienie ekologicznej wrażliwości to oczywiste zadanie tego posadowionego w naturze wspaniałego zabytku kultury, odwiedzanego niekiedy dziennie przez 15 tys. osób. Właśnie dlatego ostatni, zamykający sesję wykład przygotowany został przez doktoryzowanych na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu, wykładających tam i w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu Małgorzatę i Mirosława Januszewskich. Ten ważny dla Aglomeracji Wałbrzyskiej temat zrównoważonej turystyki zilustrował korzyści i zagrożenia związane z masowym podróżowaniem, po raz kolejny podkreślając wagę harmonijnej współpracy między instytucjami decydującymi o losach Książańskiego Parku Krajobrazowego. Wymiana poglądów podczas przerw oraz wspaniałego, nocnego spaceru po ogrodach, zacieśniła porozumienie między prelegentami mówiącymi, mimo różnic specjalizacji, wspólnym językiem na temat wsparcia naukowego dla niezwykłego i jedynego w swoim rodzaju pomnika kultury i natury jakim jest Zamek Książ w Wałbrzychu oraz jego otoczenie. Organizatorom konferencji – co podkreślił Rafał Wiernicki, prezes Zamku Książ w Wałbrzychu – zależało na stworzeniu forum wymiany pomysłów, które jak zapewnił będą stopniowo wcielane w postaci partnerskich inicjatyw realizowanych w ramach projektu „Zielony Wałbrzych 2020”.

Michał Wyszowski, Tomasz Piasecki, (red)