W listopadzie – miesiącu pamięci wspominamy tych, którzy spoczęli w Mauzoleum Hochbergów w Książu. Zbezczeszczona przez Rosjan w 1945 rodowa kaplica została wyremontowana w 2014 roku i otworzona przez wnuka ostatnich właścicieli Książa, honorowego obywatela Wałbrzycha księcia Bolko von Pless. Remontu doczekała się także podziemna krypta, gdzie do dziś znajdują się puste sarkofagi książańskich Hochbergów. Ostatnią z członków rodziny, która spoczęła na Topolowej Górce była księżna Daisy von Pless, pochowana tu w lipcu 1943 roku. Po szczątkach rodziny książęcej nie ma dziś jednak śladu.

Kaplica grobowa rodziny Hochbergów zwana powszechnie mauzoleum zlokalizowana jest na południowy wschód od zamku, na Topolowej Górce (niem. Papelberg), przy południowej bramie parku. Obiekt wybudowany został jeszcze w XVII wieku jako drewniany pawilon tzw. sommerhaus. W 1734 roku został on zastąpiony przez murowany Lusthaus wzniesiony przez Felixa Hammerschmidta, autora barokowej przebudowy budynku głównego zamku. Pawilon letni, rodzaj arkadii przeznaczonej specjalnie dla uciech dworskich wybudowano na planie foremnego ośmioboku o grubych na ponad jeden metr murach, ze sklepieniem w formie kopuły wspartej obwodowo na murach i z wielospadowym dachem mansardowym. Pierwotnie mauzoleum nazywane było Domem lub Pawilonem Letnim i pełniło funkcję belwederu – miejsca widokowego, a jednocześnie stało się centralnym punktem utworzonego wokół niego ogrodu z rozchodzącymi się promieniście alejami lipowymi.

W roku 1883 tę leśną świątynię Diany przeznaczono na Mauzoleum rodzinne dziedziców Książa. W skale została wykuta obszerna krypta, w której jako pierwsza została pochowana księżna Maria von Pless żona Hansa Heinricha XI. Sam Herzog von Pless czyli Hans Heinrich XI, Graf von Hochberg i Freiherr zu Fürstenstein spoczął tu z honorami należnemu przedstawicielowi najwyższej niemieckiej szlachty 17 sierpnia 1907. Zupełnie inny, o wiele bardziej prywatny charakter miała ceremonia pogrzebowa ukochanej synowej Herzoga księżnej Daisy von Pless, która odbyła się na Topolowej Górce 3 lipca 1943. Świątynia pełniła funkcję Mauzoleum do roku 1945. W maju tego roku do kompleksu Książ wkroczyła Armia Czerwona i stacjonowała tam do sierpnia 1946. Rosjanie splądrowali kaplicę i kryptę. Jesienią 1945 roku, w wielkiej tajemnicy, dawni książęcy pracownicy przenieśli szczątki Hochbergów na ewangelicki cmentarz w dzielnicy Szczawienko. Tam ukryli je w grobowcu rodzinnym kupca Scholza ze Szczawienka. Przez dziesięciolecia zamknięta na głucho Hochbergsche Gruftkapelle niszczała, okazyjnie odwiedzana przez szabrowników. W roku 1987 rodowe mauzoleum Hochbergów wpisane zostało do rejestru zabytków.

Obiekt doczekał się renowacji w latach 2013-2014 dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego i gminy Wałbrzych. Już dziś można podziwiać kryptę i zabytkowe sarkofagi, unikatowe malowidła sklepienne autorstwa Feliksa Antoniego Schefflera, przedstawiające widoki XVIII-wiecznego Książa z czterech stron świata. Mauzoleum stanowiące przystanek na pieszym szlaku z Książa do Palmiarni dostępne jest dla turystów od 2017 roku.

Mateusz Mykytyszyn (Zamek Ksiaż)

Fot. użyczone/archiwum Fundacji Księżnej Daisy von Pless